… (ang. age-related macular degeneration – AMD)
AMD to choroba dotyczącą obszaru na dnie oka zwanego plamką.
Plamka to miejsce odpowiedzialne za widzenie centralne, które potrzebne jest do wykonywania codziennych czynności jak np. czytanie, rozpoznawanie twarzy, znaków drogowych. Szczególnie czuły na uszkodzenia w przebiegu AMD jest środek plamki zwany dołkiem.
AMD jest najczęstszą przyczyną ślepoty u osób dorosłych na świecie. Ujawnia się między 50 a 60 r.ż., po 70 r.ż. prawie 30% osób jest dotkniętych tą chorobą.
Zmiany dotyczą zwykle obu oczu, choć nie muszą pojawiać się jednocześnie i ich zaawansowanie może być różne.
Postacie AMD
Wyróżniamy dwie formy zwyrodnienia plamki związanego z wiekiem:
- a) postać sucha (zanikowa) – dotyczy 90% przypadków. Jest łagodniejszym typem AMD i cechuje się powolnym postępem choroby. Pogorszenie ostrości wzroku następuje stopniowo, w ciągu miesięcy lub lat. Zmiany jakie zachodzą w plamce mają charakter głównie zanikowy. Obumierają komórki odpowiedzialne za prawidłowe odbieranie wrażeń wzrokowych (fotoreceptory) oraz funkcjonowanie siatkówki (komórki nabłonka barwnikowego i choriokapilary). Stopniowo dochodzi do utraty widzenia centralnego. W początkowej fazie choroby na dnie oka pojawiają się tzw. druzy – drobne złogi. W fazie zaawansowanej dochodzi do rozległych zaników siatkówkowo-naczyniówkowych – tzw. zanik geograficzny.
- b) postać wysiękowa (mokra, neowaskularna) – dotyczy ok. 10% przypadków. Jej przebieg jest zwykle cieżki, a znaczna utrata widzenia może nastąpić nawet w ciągu kilku dni. Cechuje ją powstawanie nieprawidłowych naczyń w okolicy plamki, które tworzą tzw. błonę podsiatkówkową (neowaskularną). Na dnie pojawiają się przesięki i krwotoki. W końcowej fazie może dojść do powstania tarczowatej blizny i trwałego uszkodzenia siatkówki.
Objawy AMD
- a) pogorszenie widzenia – zauważalne zwłaszcza przy czytaniu, czytane litery są zamazane i niewyraźne
- b) zniekształcenia obrazu – tzw. metamorfopsje, powiększenie lub pomniejszenie obrazu
- c) krzywienie linii prostych
- d) mroczek centralny – ciemna plama w centrum pola widzenia
- e) obniżone poczucie kontrastu i widzenia barwnego – oglądane kolory są słabiej nasycone.
Niezbędny dla wykrycia wczesnych objawów AMD jest tzw. test Amslera – kwadrat 10×10 cm z krateczkami. Badanie przeprowadza się regularnie dla każdego oka osobno w okularach do bliży. Zauważalne są zniekształcenia linii, ciemna plama w centrum.
Test Amslera pozwala w warunkach domowych wykryć chorobę i śledzić jej postęp.
Czynniki ryzyka AMD
- a) wiek jest głównym czynnikiem ryzyka rozwoju AMD. Szczególnie narażone są osoby po 50 r.ż.
- b) palenie tytoniu, nadciśnienie tętnicze, miażdżyca, otyłość i wysoki poziom cholesterolu
Na zachorowanie na AMD są narażone także osoby, które paliły w przeszłości. Dopiero po 20 latach od zaprzestania palenia ryzyko spada do poziomu cechującego osoby niepalące.
- c) płeć – najczęściej chorują kobiety. Powyżej 75 r.ż. dwa razy częściej występują zmiany początkowe AMD, i aż siedem razy częściej zmiany zaawansowane niż u mężczyzn w tym samym wieku.
- d) rasa – u osób rasy białej częściej występują zaawansowane formy AMD niż u osób rasy czarnej. Niektórzy autorzy tłumaczą powyższy fakt ochronnym działaniem melaniny.
- e) czynniki genetyczne – udowodniono zwiększone ryzyko wystąpienia AMD u członków rodziny osoby dotkniętej tą chorobą.
- f) kolor tęczówki – AMD może występować częściej u osób z niebieskim „kolorem oczu”, co tłumaczy się mniejszą ilością melaniny w siatkówce oczu o jasnych tęczówkach.
- g) wada refrakcji – osoby z dalekowzrocznością mogą być bardziej narażone na wystąpienia AMD. Najważniejszym działaniem mogącym zmniejszyć ryzyko rozwoju AMD jest zmiana stylu życia – zaprzestanie palenia, regularny wysiłek fizyczny oraz odpowiednia dieta. Wysokie spożycie karotenoidów i antyoksydantów w diecie (luteina, zeaksantyna, beta-karoten, oraz witamina C i E), a także niektórych pierwiastków (cynk), które znajdują się w wielu owocach i warzywach, może także stanowić ochronę przed rozwojem AMD.
Mimo, że nie udowodniono związku promieniowania ultrafioletowego ze starczym zwyrodnieniem plamki, zaleca się stosowanie okularów słonecznych z filtrem chroniącym.
Dieta
Specjalne zalecenia dietetyczne w profilaktyce AMD oraz dla pacjentów z AMD.
W ramach profilaktyki oraz terapii AMD powinno zadbać się o dostarczenie organizmowi substancji o działaniu antyoksydacyjnym: luteiny i zeaksantyny, które są naturalnymi barwnikami plamki żółtej, witamin C i E oraz składników mineralnych, takich jak cynk i selen.
Badania naukowe wykazują, że wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3 (WNKT omega-3), zwłaszcza kwas dokozaheksaenowy (DHA), które występują w dużych ilościach w tłuszczu głębinowych ryb morskich, są niezbędne w przeciwdziałaniu i leczeniu choroby.
Osoby zdrowe, osoby u których wykryto AMD oraz osoby zagrożone wystąpieniem AMD powinny stosować się do poniższych zasad:
- a) codziennie spożywać przynajmniej dwie porcje warzyw i owoców zawierających luteinę: zielona kapusta, szpinak, natka pietruszki, gorczyca, botwinka, koper, seler, szczypiorek, por, brokuły, zielona sałata, groszek zielony, dynia, brukselka, cukinia, żółta i zielona papryka, żółta kukurydza, ogórek, zielona fasola, zielone oliwki, marchew, pomidor, pomarańcze,
- b) 2-3 razy w tygodniu spożywać tłuste ryby morskie: śledź, makrela, okoń, sardynki, różowy łosoś, biały tuńczyk, pstrąg morski, sola, dorsz, halibut.
Diagnostyka AMD
W diagnostyce AMD szczególną rolę odgrywa dokładne badanie dna oka z wykonaniem kolorowych zdjęć, angiografia fluoresceinowa oraz optyczna koherentna tomografia.
- a) kolorowe zdjęcia dna oka mają znaczenie dla rozpoznania schorzenia i monitorowania leczenia
- b) angiografia fluoresceinowa (niezbędna przy rozpoznaniu AMD i wyborze metody leczenia) – opiera się ona na zjawisku fluorescencji – emisji światła o określonej długości światła pod wpływem światła pobudzającego. Badanie to jest przydatne w ocenie krążenia siatkówki i naczyniówki oraz w wykrywaniu chorób plamki. Wykonuje się je przy użyciu funduskamery.
Technika badania
Przed angiografią rozszerza się źrenice podając do worka spojówkowego 1% Tropicamid. Do żyły łokciowej podaje się 5 ml 10% fluoresceiny, a następnie wykonuje zdjęcia dna oka co 1 sekundę w okresie pierwszych 30 sekund badania. Barwnik w 70-85% łączy się z białkami krwi. Późne zdjęcia wykonuje się czasem w 10, a nawet w 20 minucie.
Objawy uboczne angiografii
Przejściowo pojawić się mogą nudności, wymioty, zaczerwienienie i świąd skóry, pokrzywka, kichanie, zmiana zabarwienia moczu i skóry. Rzadkością są ciężkie objawy alergiczne: obrzęk krtani, skurcz oskrzeli, wstrząs. Szczególne środki ostrożności obowiązują u chorych obciążonych internistycznie, badania nie wykonuje się u kobiet w ciąży.
Obrazy angiografii fluoreceinowej
Dla postaci suchej AMD typowa jest wzmożona fluorescencja o stałych granicach. Postać wysiękowa charakteryzuje się w początkowych fazach badania zwiększoną fluorescencją przypominającą obraz koronki. W póżniejszych fazach badania fluorescencja wzmacnia się i rozlewa, dając obraz jasnej plamy bez ostrych granic.
- c) optyczna koherentna tomografia (OCT) – jest jedną z najnowocześniejszych metod diagnostycznych, wykorzystujących skaning optyczny. Analiza współczynnika odbicia światła od poszczególnych warstw siatkówki daje możliwość bardzo wczesnego wykrycia błony podsiatkówkowej i monitorowania leczenia.